شناخت ساختار مو، چرخه رشد و ریزش مو

مو که از دیرباز مورد توجه و تحسین انسان بوده است، در ورای ظرافت و لطافت خود، دنیایی شگفت‌انگیز و ناشناخته را پنهان می‌کند. اگر بخواهید همه چیز درباره مو را بدانید باید بیان کنیم که هر تار مو، داستانی از جنس سلول‌ها و الیاف پروتئینی را در خود جای داده است و راز استحکام، درخشش و سلامتی آن را آشکار می‌سازد. در این نوشتار، سفری را به اعماق تار و پود مو آغاز می‌کنیم و با ظرافت‌های ساختار مو آشنا می‌شویم. گویی با عبور از هر لایه این شاهکار، به رمز و رازهای بیشتری از پویایی و حیات آن پی می‌بریم. همراه ما باشید تا با اجزای تشکیل‌دهنده مو و وظایف شگفت‌انگیز آنها، آشنا شوید.

معرفی کامل ساختار مو

موهای پرپشت، نقشی بی‌بدیل در زیبایی چهره ایفا می‌کنند و اعتماد به نفس را به ارمغان می‌آورند؛ اما چه تلخ است زمانی که این تار و پود لطیف به ناگاه رو به ریزش می‌گذارد و حسرت موهای انبوه بر دل می‌نشیند. در چنین شرایطی، زنان و مردان به دنبال راه‌هایی برای بازگرداندن گیسوان پرپشت خود هستند. ساختار و آناتومی پیچیده مو‌ها، حکایتی از ظرافت خلقت را بازگو می‌کند. با مطالعه متن ذیل، از رازها و حکایت‌های ساختار مو آگاه خواهید شد.

آناتومی مو

هر تار تار و جنس مو از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است و هر کدام وظایف خاصی را بر عهده دارند. به همین منظور در ادامه متن، به شرح آناتومی مو می‌پردازیم:

ساقه مو، همان بخش قابل‌مشاهده و قابل‌لمس است که از پوست سر تا انتهای مو امتداد می‌یابد. داستان مو به ساقه آن ختم نمی‌شود. در زیر پوست سر، ریشه مو یا فولیکول مو نهفته است که نقش حیاتی در تولد، رشد و استحکام مو ایفا می‌کند. ریشه مو هم در درون نیامی لوله‌ای شکل به نام فولیکول مو قرار گرفته است. این فولیکول، از سلول‌های اپیدرم پوست تشکیل شده و وظایف مهمی را بر عهده دارد.

در اعماق پوست سر، درست در کنار فولیکول مو، غدد کوچکی به نام غدد سباسه یا غدد چربی قرار گرفته‌اند که با ترشح ماده‌ای روغنی به نام سبوم، موها و پوست سر را مرطوب و نرم نگه می‌دارند. سبوم، با ایجاد لایه‌ای نازک بر روی ساقه مو، از آن در برابر عوامل خارجی مانند: خشکی هوا، نور خورشید و مواد شیمیایی محافظت می‌کند. همچنین، سبوم به مو درخشش و براقی طبیعی می‌بخشد و از موخوره و شکنندگی آن جلوگیری می‌نماید.

با شناخت ساختار مو، می‌توانیم به سلامت و درخشش موهای خود کمک کنیم و از زیبایی طبیعی آنها، لذت ببریم.

اجزای ساقه مو

ساقه مو، بخش قابل‌مشاهده مو است که از پوست سر تا نوک مو امتداد یافته و وظیفه حفاظت از هسته مو را بر عهده دارد. این بخش مو، از سه لایه اصلی تشکیل شده است که شرح آن را در ادامه متن، بیان کرده‌ایم.

مدولا

در اعماق ساختار مو، لایه‌ای مرموز و ناشناخته به نام مدولا یا مغز مو قرار گرفته است. این لایه، درونی‌ترین بخش ساقه مو را تشکیل می‌دهد و از سلول‌های ماتریکس، همان سلول‌های بنیادی موجود در فولیکول مو، سرچشمه می‌گیرد.

این سلول‌ها، به طور مداوم تکثیر و تقسیم شده و به سمت بالا حرکت می‌کنند تا ساقه مو را تشکیل دهند. مدولا، در موهای ضخیم و پرپشت حضور دارد و در موهای نازک و کرکی، غایب است. این موضوع، ارتباط بین ضخامت مو و وجود مدولا را نشان می‌دهد.

علی‌رغم حضور در موهای ضخیم، وظایف دقیق مدولا هنوز به طور کامل شناخته نشده است. برخی از نظریه‌ها، نقش‌هایی مانند: استحکام‌بخشی به مو، حفظ تعادل رطوبت و کمک به راست ایستادن مو را به مدولا نسبت می‌دهند. جالب است بدانید که حذف مدولا، به طور قابل‌توجهی به استحکام مو آسیب نمی‌رساند.

کورتکس

ضخیم‌ترین لایه ساقه مو، لایه‌ای حیاتی به نام کورتکس یا قشر مو است. کورتکس، از رشته‌های طناب مانند پروتئینی به نام کراتین تشکیل می‌گردد. کراتین، همانند ستون‌های استوار، مو را در برابر کشش، فشار و ضربه حفظ می‌کند و اجازه می‌دهد تا مو بدون شکستن و پاره شدن، خم شده و حالت بگیرد.

راز تنوع رنگ موها در کورتکس نهفته است. در این لایه، رنگدانه‌هایی به نام ملانین وجود دارند که توسط سلول‌های ملانوسیت در فولیکول مو، تولید می‌شوند. هر چه مقدار ملانین در کورتکس بیشتر باشد، رنگ مو تیره‌تر و هر چه مقدار آن کمتر باشد، رنگ مو روشن‌تر خواهد بود.

کوتیکول

خارجی‌ترین لایه ساقه مو، کوتیکول نام دارد که از 6 تا 10 لایه از سلول‌های پولک مانند تشکیل شده است. این سلول‌ها، مانند فلس‌های ماهی، روی یکدیگر قرار گرفته و لایه‌ای نازک و بی‌رنگ را بر روی مو ایجاد می‌کنند و همچون سپری محافظ، از ساقه مو در برابر عوامل خارجی مانند: نور خورشید، گرما، مواد شیمیایی و آلودگی‌ها مراقبت می‌نمایند. کوتیکول سالم،در جلوگیری از ریزش مو موثر است مو را درخشان و صاف نشان می‌دهد و از موخوره و شکنندگی آن جلوگیری می‌کند.

نقش ملانوسیت‌ها و کراتینوسیت‌ها

در عمق ساختار مو، دو نوع سلول هنرمند و سازنده به نام ملانوسیت‌ها و کراتینوسیت‌ها وظایف مهمی را بر عهده دارند. این سلول‌ها با همکاری یکدیگر، رنگ و ساختار مو را خلق می‌کنند. ملانوسیت‌ها، سلول‌هایی هستند که در فولیکول مو قرار دارند و وظیفه اصلی آنها، تولید رنگدانه‌ای به نام ملانین است. ملانین، رنگ مو را تعیین می‌کند و هر چه مقدار آن در مو بیشتر باشد، رنگ نیز تیره‌تر و هر چه مقدار آن کمتر باشد، رنگ مو روشن‌تر می‌شود.

ملانوسیت‌ها، ملانین را به سلول‌های کراتینوسیت در ساقه مو تزریق می‌کنند. این رنگدانه، در ساقه مو رسوب کرده و رنگ مو را ایجاد می‌کند. کراتینوسیت‌ها، سلول‌هایی هستند که بخش اصلی ساقه مو را تشکیل می‌دهند. این سلول‌ها، پروتئینی به نام کراتین را تولید می‌کنند که استحکام، انعطاف‌پذیری و شکل مو را به آن می‌بخشد.

کراتین، مانند ستون‌های استوار، مو را در برابر کشش، فشار و ضربه حفظ می‌کند و اجازه می‌دهد تا مو بدون شکستن و پاره شدن، خم شده و حالت بگیرد. ملانوسیت‌ها و کراتینوسیت‌ها با همکاری یکدیگر، مویی منحصربه‌فرد با رنگ و ساختاری خاص را خلق می‌نمایند. رنگ مو، از تعامل ملانوسیت‌ها و کراتینوسیت‌ها در طول رشد مو نشأت می‌گیرد و ماندگاری رنگ نیز به این تعامل، وابسته است.

 فولیکول مو

فولیکول مو از سطح اپیدرم، لایه بیرونی پوست، آغاز شده و انتهای عمیق آن در هیپودرم، لایه زیرین درم، قرار می‌گیرد. این ساختار لوله مانند، مسیری را برای رشد مو از اعماق پوست تا سطح آن فراهم می‌کند. در انتهای عمیق فولیکول، ناحیه‌ای متسع شده به نام پیاز مو قرار دارد. این بخش، محل اصلی تولید سلول‌های مو است و وظایف حیاتی را در رشد و سلامت مو بر عهده دارد. ریشه مو، در داخل فولیکول مو قرار گرفته و توسط دو غلاف محافظ و راهنما احاطه می‌گردد.

غلاف درونی مو

غلاف درونی، مو را تا سطح اتصال غدد چربی به فولیکول می‌پوشاند و از این نقطه به بعد، از بین می‌رود. فضای باقی‌مانده به‌جای غلاف درونی، برای دفع ترشحات غدد چربی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این غلاف، حرکت مو درحال‌رشد را تسهیل می‌کند و خود سه لایه را شامل می‌شود.

غلاف بیرونی مو

غلاف بیرونی نیز در اطراف غلاف درونی و در امتداد با اپیدرم است. این لایه، در قسمت‌های عمقی از یک ردیف سلول و در قسمت‌های میانی از دو ردیف سلول تشکیل می‌گردد؛ اما در قسمت‌های فوقانی، شبیه اپیدرم و از نوع مطبق است.

چرخه رشد و ریزش مو

رشد و ریزش مو، داستانی شگفت‌انگیز و پیچیده از پویایی، تغییر و تجدید است که در تار و پود لطیف موها رقم می‌خورد. این سفر، از تولد و رویش مو آغاز شده و به استراحت و مرگ مو ختم می‌شود. برای درک بهتر این فرایند، لازم است با مراحل مختلف رشد مو و عواملی که بر آن تأثیر می‌گذارند، آشنا شوید.

آناژن

مرحله آناژن، اولین و مهم‌ترین بخش در چرخه رشد مو است. سلول‌های موجود در ریشه مو، با تقسیم و تکثیر خود، پایه‌های رشد موی جدید را بنا می‌نهند. همزمان با این فرآیند، موی قدیمی به‌تدریج از پوست سر خارج می‌شود و جای خود را به موی جدید می‌دهد.

طول و بلندی موها، تا حد زیادی به مدت زمان مرحله آناژن بستگی دارد. هرچه این بخش طولانی‌تر باشد، مو فرصت بیشتری برای رشد خواهد داشت. در موهای سر، آناژن می‌تواند تا 8 سال طول بکشد و به همین دلیل، موهای سر می‌توانند به طول قابل‌توجهی برسند؛ اما در موهای سایر قسمت‌های بدن مانند: دست، پا و ابرو، آناژن کوتاه‌تر است و به همین علت، این موها از حد معینی بلندتر نمی‌شوند.

کاتاژن

مرحله کاتاژن، دومین بخش از چرخه رشد مو است. در این گام، رشد مو متوقف می‌گردد و آنها آماده وارد شدن به فاز جدیدی از حیات خود می‌شوند. در مرحله کاتاژن، پیاز مو از رگ‌های خونی جدا می‌شود. این جدایی، به معنای قطع ارتباط مو با منبع اصلی تأمین مواد مغذی و اکسیژن است. به همین دلیل، پیاز مو دیگر کارایی سابق خود را ندارد و قادر به دریافت مواد مغذی کافی برای ادامه رشد نیست.

مرحله کاتاژن، مقدمه‌ای برای ورود به مرحله تلوژن یا مرحله استراحت و مرگ مو است. در این مرحله، موها به طور کامل از ریشه جدا شده و برای ریزش آماده می‌شوند. طول متوسط مرحله کاتاژن، حدود 10 روز (بین یک تا سه هفته) است.

یکی از ویژگی‌های بارز مرحله کاتاژن، چماقی شدن مو در مجاورت سطح پوست است. این تغییر شکل، به دلیل جداشدن پیاز مو از رگ‌های خونی و قطع تأمین مواد مغذی رخ می‌دهد.

تلوژن

مرحله تلوژن، آخرین و مهم‌ترین بخش از مراحل رشد مو به شمار می‌رود. در این فاز، موها بعد از طی مراحل آناژن و کاتاژن، آماده ورود به دوره استراحت و ریزش می‌شوند. در تلوژن، موها به طور کامل از ریشه جدا شده و به‌تدریج به سمت سطح پوست سر حرکت می‌کنند.

این حرکت، مقدمه‌ای برای ریزش مو و جایگزینی آن با موی جدید است. ریزش مو در مرحله تلوژن، یک پدیده کاملاً طبیعی و ضروری محسوب می‌شود. به طور عادی، روزانه 50 تا 100 تار مو در این مرحله قرار گرفته و از پوست سر جدا می‌شوند.

ریزش مو در مرحله تلوژن، شباهتی جالب به ریزش دندان‌های شیری و جایگزینی آنها با دندان‌های دائمی دارد. در هر دو مورد، ساختاری قدیمی و فرسوده جای خود را به ساختاری جدید و قوی‌تر می‌دهد. ریزش مو در مرحله تلوژن، به طور ناگهانی و یکباره اتفاق نمی‌افتد.

بلکه این فرآیند به‌تدریج و در طول 2 تا 3 ماه انجام می‌شود. این نظم ظریف، به حفظ تراکم مو و جلوگیری از طاسی ناگهانی سر کمک می‌کند. در شرایط طبیعی، حدود 6 تا 8 درصد از موها در مرحله تلوژن قرار دارند. این تعادل ظریف، به حفظ تراکم و ضخامت مو کمک می‌کند.

تاثیر نژاد بر ساختار مو

موها، در سراسر جهان در رنگ‌ها، ضخامت‌ها و مدل‌های مختلفی خودنمایی می‌کنند؛ اما در پس این تنوع، شباهت‌های اساسی نیز وجود دارد. در این بخش، به بررسی تأثیر نژاد بر ساختار مو می‌پردازیم و رازهای این تنوع شگفت‌انگیز را آشکار می‌کنیم.

صرف‌نظر از نژاد، موها از سه لایه اصلی به نام: کوتیکول، کورتکس و مدولا تشکیل شده‌اند. کراتین، پروتئین اصلی مو است که به آن استحکام، انعطاف‌پذیری و درخشش می‌بخشد. این پروتئین، در ساختار هر سه لایه مو وجود دارد و در نژادهای مختلف، تفاوت قابل‌توجهی در آن مشاهده نمی‌شود.

اما راز اصلی تنوع موها در نژادهای مختلف، در شکل فولیکول مو نهفته است. موهای آسیایی، به طور معمول از فولیکول‌های موی گرد رشد می‌کنند. این شکل فولیکول مو، باعث می‌شود که موها صاف، لخت و کم‌حجم باشند.

موهای آفریقایی، به طور معمول از فولیکول‌های موی بیضی‌شکل رشد می‌کنند. این شکل فولیکول مو، موجب می‌گردد که موها مجعد، فر و پرپشت باشند. همچنین، غدد چربی در پوست سر افراد آفریقایی، فعالیت بیشتری نسبت به نژادهای دیگر دارند.

موهای اروپایی، به طور معمول از فولیکول‌های موی بیضی‌شکل با سطح مقطع بیضی رشد می‌کنند. این شکل فولیکول مو، باعث می‌گردد که موها انعطاف‌پذیر، متنوع و در طیف‌های مختلف صاف، موج‌دار و فر به نظر برسند.

همچنین، فعالیت غدد چربی در پوست سر افراد اروپایی، در حد متوسطی قرار دارد. این امر، به تعادل رطوبت موها و حفظ حالت آنها کمک می‌کند. با شناخت تنوع اجزای تشکیل دهنده مو در نژادهای مختلف، می‌توانیم به زیبایی و ظرافت موهای خود احترام بگذاریم و از آنها به بهترین نحو مراقبت کنیم.

سخن پایانی

همان‌گونه که در این مقاله، مطالعه نمودید موها، سفری شگفت‌انگیز را در گذر زمان طی می‌کنند. از تولد و رشد در مراحل مختلف، تا استراحت و مرگ، آنها داستانی از پویایی، تغییر و تجدید را به تصویر می‌کشند. شما با شناخت رازهای اجزای تشکیل دهنده مو و مراقبت از آنها، می‌توانیم به زیبایی و سلامت آنها کمک کنیم و از تار و پود لطیف و ظریف آنها در برابر آسیب‌های مختلف محافظت نماییم.

سوالات متداول

اجزای تشکیل دهنده مو چیست؟

مو از سه لایه اصلی به نام کوتیکول، کورتکس و مدولا تشکیل می‌شود.

چرخه رشد مو به چه صورت است؟

چرخه رشد مو 3 فاز آناژن، کاتاژن و تلوژن را شامل می‌گردد.

چه زمانی ریزش مو غیرطبیعی محسوب می‌شود؟

اگر ریزش مو بیش از حد معمول باشد، ممکن است یک بیماری زمینه‌ای را نشان دهد و شما باید در این شرایط، برای جلوگیری از ریزش مو به متخصص مراجعه اقدام نمایید.